Maslov
Khalil B.

Бұл мақалада ХХ ғасырдың 20–30-жылдарындағы кеңестік реформалар — ұжымдастыру, тәркілеу, саяси қуғын-сүргін және ашаршылықтың қазақ халқының әлеуметтік-экономикалық құрылымы мен рухани дүниесіне тигізген зардаптары қарастырылады. Авторлар осы кезеңдегі халық поэзиясын тарихи дереккөзі ретінде талдай отырып, ақын-жыраулар шығармаларындағы әлеуметтік сын мен астарлы қарсылықты анықтайды. Шәкәрім Құдайбердіұлы, Төлеу Көбдіков, Таймас Есенұлы, Шахан Мусин, Шәкір Әбенов сынды тұлғалардың шығармалары арқылы кеңестік саясаттың нақты салдарлары — мал-мүліктен айыру, аштық, босқындық пен рухани күйзеліс сипатталады. Сонымен қатар, мемлекет басшыларына арналған анонимді хат пен ресми тұлғалармен кездесулерде жазылған өлеңдер негізінде халық наразылығы, саяси-идеологиялық қысымға деген көзқарасы сараланады. Мақалада поэзиялық мәтіндердің тарихи-мәдени құндылығы, куәгерлік сипаттағы мазмұны мен әлеуметтік-психологиялық астары ашылады. Зерттеу нәтижелері халық шығармашылығын кеңестік дәуірдегі саяси репрессия мен әлеуметтік күйзелістерді сипаттайтын қосымша нарративтік дереккөздер ретінде қарастырудың маңызын көрсетеді.

This article examines the socio-economic and demographic consequences of collectivization and dekulakization policies in Kazakhstan, focusing on the Eastern region. A comparison of census data from 1926 and 1939 reveals a sharp decline in the Kazakh population caused by famine, mass migration, and changes in the ethnodemographic structure. Archival materials make it possible to analyze the scale of resettlement to China, the increase in the number of orphaned children, mortality rates, as well as the forms and methods of peasant resistance to the coercive policies of the Soviet authorities. Special attention is given to armed uprisings and mass migrations, including the Tolstoukhov Rebellion of 1930, its organizational features, slogans, and the role of its leader, Fyodor Tolstoukhov. It is shown that, despite the official classification of these protest movements as “kulak-bandit formations,” middle peasants and poor peasants also participated in them. The methods of suppression used by the OGPU — including punitive operations, intelligence work, repressions, and the division of insurgent groups — are analyzed in detail. The study concludes that peasant resistance in Eastern Kazakhstan was driven by the destruction of the traditional structure of rural society, forced collectivization, and the confiscation of property, which gave the protests both a mass and spontaneous character.